Από τη διακεκριμένη συνεργάτη και παιδοψυχολόγο του κέντρου ΔΥΑΔΑ, Μαρία Γρίβα (Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια | MMedDci, Europsy, ECP)
Βιώνουμε δυσκολίες αυτή την περίοδο, οι οποίες μπορεί να μας φέρνουν αντιμέτωπους με τους χειρότερους φόβους μας, που αφορούν σε θέματα απώλειας και ασθένειας. Σε καταστάσεις με πολλαπλές αλλαγές στην καθημερινή ρουτίνα, προκύπτει επιπλέον άγχος και αναστάτωση. Θα μιλήσουμε σήμερα για τους ποικίλους τρόπους που χρησιμοποιούν τα παιδιά για να μας δείξουν ότι βασανίζονται εσωτερικά, τα σημεία που χρειάζεται να προσέξουν οι γονείς στη στάση τους, καθώς και διάφορες συμβουλές για αποτελεσματική επικοινωνία ανάμεσα στο γονιό και το παιδί όσον αφορά τις καταστάσεις που σχετίζονται με την απειλή του κορονοϊού.
ΕΚΔΗΛΑ ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ
Άγχος: προέρχεται από το ρήμα ἄγχω, που στην αρχαία ελληνική γλώσσα σημαίνει σφίγγω ή πνίγω. Είναι διάχυτο, έντονα δυσάρεστο, ακαθόριστο συναίσθημα ανησυχίας ,συνήθως χωρίς εξωτερικό φοβογόνο ερέθισμα τη στιγμή που το βιώνουμε.
- Οι άνθρωποι όταν βιώνουν άγχος, έχουν και μια ποικιλία σωματικών ενοχλημάτων από το αυτόνομο νευρικό σύστημα , όπως ταχυπαλμία, δυσκολία αναπνοής , πονοκέφαλο, τάση για έμετο, ιδρώτα κ.α
ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΑΓΧΟΥΣ
Μιλάμε για Γενικευμένο Άγχος που βιώνουν οι άνθρωποι ιδιαίτερα αυτή την περίοδο, άγχος Πανικού Με ή Χωρίς Αγοραφοβία, για Κοινωνική Φοβία, άνθρωποι που παρουσιάζουν ιδεοψυχαναγκασμούς, έχουν έντονο άγχος.
Συναντάμε ανθρώπους με Μετατραυματικό Στρες και Οξύ Στρες.
ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΙΑΚΡΙΘΕΙ
Το άγχος των ενηλίκων εξωτερικεύεται συχνά μέσω έντασης, εκνευρισμού, με έλλειψη υπομονής, ή χαμηλό σκαλοπάτι αντοχής κ πολλές φορές με υπερβολικές απαιτήσεις από τον εαυτό τους κ από τους γύρω τους, που μπορεί να είναι ιδιαίτερα ‘μεταδοτικά’ , ενώ το άγχος των παιδιών περνάει συχνά απαρατήρητο.
ΑΓΧΟΣ ΑΝΑΜΟΝΗΣ
- Είναι το Άγχος που υποκινεί η νοητική παράσταση επικείμενης έκθεσης σε δυνητικά επικίνδυνες συνθήκες
- Το βιώνουμε όταν υπάρχει κάποιος σαφής επερχόμενος κίνδυνος ή επίφοβη συνθήκη. Για παράδειγμα όταν ακούμε ότι θα κλείσουν τα σχολεία, ότι θα ανοίξουν τα σχολεία, ότι θα κάνουμε τηλεργασία, ότι θα σταματήσουμε την τηλεργασία, ότι θα ανοίξουν τα μαγαζιά, θα κλείσουν τα μαγαζιά, όλο αυτό έχει να κάνει με το άγχος αναμονής, οπού καλούμαστε να ελέγξουμε κ να ρυθμίσουμε.
ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΟ ΑΓXOΣ
- Υπερβολικό άγχος και ανησυχία που εμφανίζονται τις περισσότερες ημέρες μιας περιόδου για μια σειρά γεγονότων ή δραστηριοτήτων (όπως η εργασία και η σχολική επίδοση).
- Β. Το άτομο αισθάνεται ότι είναι δύσκολο να ελέγξει την ανησυχία αυτή η οποία συνδέεται με
(1) νευρικότητα ή αίσθημα αγωνίας ή τεντωμένα νεύρα
(2) εύκολη κόπωση
(3) δυσκολία συγκέντρωσης ή αίσθημα ότι το μυαλό αδειάζει
(4) ευερεθιστότητα
(5) μυϊκή τάση
(6)δυσκολία επέλευσης ή διατήρησης του ύπνου, ή έχουν ανήσυχο ύπνο.
ΠΑΝΙΚΟΣ
- Στην κρίση πανικού βιώνεται το αίσθημα παλμών ή ταχυκαρδία
- εφίδρωση
- τρόμος
- αίσθημα δύσπνοιας ή λαχανιάσματος
- αίσθημα πνιγμού
- πόνος ή δυσφορία στο στήθος
- ναυτία και κοιλιακές ενοχλήσεις
- αίσθημα ζάλης, αστάθειας ή λιποθυμίας
- αποπραγματοποίηση ή αποπροσωποποίηση
- φόβος απώλειας ελέγχου ή ότι τρελαίνεται
- φόβος θανάτου (καταστροφικός ιδεασμός)
- παραισθήσεις, αίσθηση μουδιάσματος ή μυρμήγκιασμα
- ρίγη ή αίσθημα ζέστης
ΦΟΒΟΣ
- Ο φόβος είναι αντίδραση σε άμεση απειλή, ενώ το άγχος τείνει να είναι προσανατολισμένο σε μελλοντική απειλή.
- Ο φόβος είναι σαφώς εστιασμένος σε συγκεκριμένο ερέθισμα, ενώ το άγχος είναι πιο διάχυτο και η απειλή πιο αόριστη
- Ο φόβος διαρκεί λίγο, ενώ το άγχος διαρκεί περισσότερο, δηλαδή τείνει να είναι χρόνιο.
- Στο φόβο έχουμε άμεση και «αντανακλαστική» συμπεριφορική απάντηση, ενώ στο άγχος έχουμε απρόβλεπτες και μη φανερές συμπεριφορικές απαντήσεις
- Η περιοχή του εγκέφαλου που λέγεται αμυγδαλή έχει άμεσο ρόλο στο μηχανισμό πυροδότησης του φόβου, ενώ στο άγχος φαίνεται ότι είναι ο βασικός πυρήνας της τελικής ταινίας που διαιωνίζει τη φοβική απάντηση και προκαλεί τη διαρκή ανησυχία
- Οι περισσότερες φοβίες είναι μαθημένες απαντήσεις , όπως για παράδειγμα το άτομο που αποκτά φοβία προς τους σκύλους αφού το δαγκώσει κάποιος σκύλος
ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ λόγω COVID-19
Ως ψυχοκινητικότητα ορίζεται το σύνολο των κινητικών &επικοινωνιακών συμπεριφορών του ατόμου, όπως αυτές καθορίζονται από ενορμητικούς βουλητικούς ψυχικούς παράγοντες
Παρακινησίες
(παράδοξες κινητικές εκδηλώσεις) + εμβροντησία
à Κατατονική Ψυχοκινητικότητα
επηρεάζονται ιδιαίτερα από τις δύσκολες συνθήκες τα πιο ευαίσθητα άτομα, όπως τα παιδιά, γιατί είναι ανήλικα. Το παιδικό άγχος μπορεί να παρουσιάζεται μέσω:
– παλινδρόμησης σε παλιές συμπεριφορές (όπως νυχτερινή ενούρηση),
– ψυχοσωματικών συμπτωμάτων (όπως πόνος στην κοιλιά χωρίς ιατρική αιτία),
– διαταραχών ύπνου (όπως εφιάλτες),
– διαταραχών διατροφής (όπως ανορεξίες ή βουλιμικές τάσεις),
– υπερβολικού, συχνού και αναίτιου κλάματος,
– αδυναμίας συγκέντρωσης (διάσπαση προσοχής),
– υπερκινητικότητας,
– αλλαγής στάσης προς σημαντικούς άλλους (τάσεις απομόνωσης ή προσκόλλησης και άγχους αποχωρισμού),
– νευρικότητας στις κινήσεις,
– επαναλαμβανόμενης κουβέντας (συνήθως είναι αυτές που προκαλούν ασφάλεια ή ανασφάλεια),
– επιθετικότητας,
– αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών (όπως επικίνδυνες αντιδράσεις),
– ασυνήθιστου παιχνιδιού (όπως να προστατεύει τα παιχνίδια του) και
– ανησυχητικών ζωγραφιών (με σκούρα χρώματα ή σκηνές βίας).
ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ
Σε πολλούς ανθρώπους, η συναισθηματική κατάσταση επηρεάζει την όρεξη για φαγητό.
Η συναισθηματική υπερφαγία χαρακτηρίζεται από μια ακατάσχετη επιθυμία για φαγητό που προκύπτει όταν υπάρχουν δύσκολες ψυχολογικές καταστάσεις όπως το στρες, ο θυμός, το άγχος, η μοναξιά, η λύπη και η πλήξη.
Η συμπεριφορά της υπερφαγίας, που μπορεί να γίνεται ενσυνείδητα ή ασυνείδητα, υπολογίζεται ότι είναι η συχνότερη διατροφική διαταραχή.
Το πρόβλημα γίνεται ακόμη δυσκολότερο, από το γεγονός ότι στη διατροφική αυτή διαταραχή, γίνεται επιλεκτικά μεγαλύτερη κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε θερμίδες όπως τα γλυκά και τα λιπαρά, ένας τρόπος καταστολής των αρνητικών συναισθημάτων ή ανακούφισης από τη δυσάρεστη ψυχολογική κατάσταση.
Οι ουσίες αυτές προκαλούν προσωρινά ευχαρίστηση που είναι αντισταθμιστική στην κακή ψυχολογική κατάσταση του ατόμου.
προστίθενται στο σώμα περιττά κιλά. Σύντομα επέρχεται η παχυσαρκία και μαζί νέα άσχημα ψυχολογικά αισθήματα λόγω κακής σωματικής εικόνας και ενοχής που αφορούν στη συμπεριφορά υπερφαγίας.
ΟΙ ΕΝΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙΔΕΙΝΩΝΟΝΤΑΙ
Η απομόνωση είναι το χειρότερο πράγμα και πάντα επαυξάνει το άγχος και τον φόβο. Εκεί χρειάζεται το κοινωνικό πρόσωπο της οικογένειας ή της κοινωνίας για να βοηθηθεί κάποιο άτομο το οποίο είναι υπερευαίσθητο στις αλλαγές. Έρευνες που έγιναν στο εξωτερικό έδειξαν ότι τα άτομα που αρνούνται να συμμορφωθούν με τις κοινωνικές νόρμες ως προς την συγκεκριμένη ασθένεια έχουν και ψυχοπαθητικά στοιχεία στην προσωπικότητά τους δηλαδή είναι αντικοινωνικοί ή εγωκεντρικοί, δεν τους ενδιαφέρει το άλλο άτομο και αντιλαμβάνονται τον κόσμο μόνο μέσα από τη δική τους προσωπική αντίληψη.
Μέσα σε αυτές τις δύσκολες μέρες που διανύουμε, όπου είναι τόσο έντονες οι εξωτερικές συνθήκες που χρειαζόμαστε να διαχειριστούμε, τόσο απρόβλεπτες και ασαφείς oι εξελίξεις, το να βιώσουμε τα συναισθήματά μας, να τα διαχειριστούμε, να επεξεργαστούμε τα δεδομένα, να καταλάβουμε τι συμβαίνει, να δώσουμε μια προοπτική, να μπούμε μέσα στο χωροχρόνο, να φροντίσουμε τους εαυτούς μας ενώ είμαστε κλεισμένοι, όλο αυτό απαιτεί πολύ μεγάλη ψυχική ενέργεια και πολλές φορές μπορεί να νοιώθουμε εξαντλημένοι και εξουθενωμένοι. Να θυμόμαστε επίσης ότι μας βγαίνει η κούραση η προηγούμενη γιατί χρειάζεται να λάβουμε υπόψη ότι προερχόμαστε από τουλάχιστον 10 χρόνων πίεσης σε σχέση με την εργασία. Όλο αυτό λειτουργεί συσσωρευτικά στο ψυχισμό και χρειάζεται να δοθεί χρόνος να μιλήσουν οι άνθρωποι για αυτά μεταξύ τους, έτσι ώστε να ανασυγκροτηθούν, να ξεκουραστούν, να ηρεμήσουν και να εξισορροπήσουν τα πράγματα μέσα τους και να μεταβολίσουν όλες αυτές τις πληροφορίες.
ΠΟΙΟΣ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ
Τα άτομα που παρουσιάζουν αδυναμία να χειριστούν καταστάσεις, γίνονται περισσότερο εσωστρεφή ή καχύποπτα και ανίσχυρα να προστατέψουν τον εαυτό τους. Παγώνουν από το φόβο, αρρωσταίνουν ψυχικά και οι επιδόσεις στα μαθήματα/ εργασία/ ή και στις κοινωνικές επαφές είναι όλο και πιο κακές.
ΠΩΣ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΜΕ
Προσφέρουμε στα παιδιά ασφάλεια. Πλέον τους υπενθυμίζουμε συχνότερα ότι θα τα υποστηρίξουμε πάση θυσία σε ό,τι χρειαστούν. Όσο νεότερα είναι τα παιδιά, τόσο συχνότερα μεγαλοποιούν το πόσο ‘παντοδύναμος’ είναι ο γονιός και αρνούνται σε κάποιο βαθμό να δεχθούν τις αδυναμίες του γονιού. Χρειάζεται να εξηγήσουμε ότι η επίγνωση και διαχείριση της αδυναμίας μας αποτελεί την πηγή της δύναμής μας.
– Ζούμε άγνωστες καταστάσεις και θα πειραματιστούμε μέχρι να καταλήξουμε στο βέλτιστο που όλο θα εξελίσσεται. Κατανοούμε ότι τα λάθη είναι οι ωφέλιμες προσπάθειές μας για πρόοδο. Φροντίζουμε να διατηρούμε την ψυχραιμία μας μπροστά στα παιδιά. Αν χρειαστούμε λίγο χρόνο προκειμένου να ηρεμήσουμε, λέμε ότι θα επιστρέψουμε σύντομα και αν χρειαστεί εξηγούμε ότι όλα είναι υπό έλεγχο.
– Αν η συμπεριφορά μας κάποια στιγμή δεν είναι κατάλληλη, εξηγούμε και επιβεβαιώνουμε ότι πλέον θα ξέρουμε να προσεγγίσουμε το παιδί καλύτερα την επόμενη φορά. Σημαντικό είναι να δίνουμε εργαλεία στα παιδιά για να μας αντιμετωπίζουν όταν χάνουμε τον έλεγχο. Πρέπει να δικαιούνται να αποχωρήσουν και να συζητήσουν κάτι αργότερα. Μπορούν επίσης να μας θυμίζουν ότι δεν επιτρέπεται να φωνάζουμε και να λέμε άσχημες λέξεις.
Μιλάμε προς (και μπροστά) στα παιδιά χωρίς καταστροφολογίες, συνωμοσιολογίες και υπερβολές, αλλά με σαφήνεια, αισιοδοξία, ψυχραιμία, απλά λόγια, ήρεμη και σταθερή φωνή και ανάλογα με την ηλικία και το γνωστικό και συγκινησιακό τους επίπεδο. Τα παιδιά είναι εγωκεντρικά και μπορεί να θεωρούν ότι θα νοσήσουν ή ότι φταίνε σε κάτι. Τα διαβεβαιώνουμε ότι δεν ευθύνονται για αυτό, ότι ακόμα και στη σπάνια περίπτωση που αρρωστήσουν, θα τους φανεί σαν γρίπη και ότι όλοι συνεργάζονται για την ψυχική και σωματική τους ακεραιότητα.
- Ωφελεί να κρατάτε ενήμερους τους εφήβους για την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε και για τους κινδύνους που ελλοχεύουν, ενώ στα νεότερα μέλη της οικογένειας αναφερόμαστε καθησυχαστικά μόνο σε εξελίξεις που τα επηρεάζουν άμεσα.
- Κατανοούμε την τάση τους να ζουν σε άρνηση όταν δεν μπορούν ακόμα να διαχειριστούν κάτι. Δεν τα πιέζουμε να ακούσουν όταν δεν δείχνουν έτοιμα και αναζητούμε την ιδανικότερη στιγμή και τον εποικοδομητικότερο τρόπο για να αλληλοεπιδράσουμε.
- Είμαστε διαθέσιμοι για να ακούσουμε τί γνωρίζουν, τί νιώθουν και πώς το νοηματοδοτούν, αλλά και να συζητήσουμε ουσιαστικά όταν το έχουν ανάγκη. Είναι βασικό μέσω της συναισθηματικής σύνδεσης γονιού-παιδιού να εξασφαλιστεί ασφαλής ψυχικός χώρος για να εκφραστούν τα παιδιά στο ρυθμό τους με στόχο να νιώσουν κατανοητά και ήρεμα.
- Φροντίζουμε να μην υποτιμήσουμε ή να μειώσουμε τα συναισθήματα του παιδιού χρησιμοποιώντας εκφράσεις αποδοκιμασίας ή φράσεις που καταπιέζουν το συναίσθημά του (όπως μη φοβάσαι/λυπάσαι/κλαις/υπερβάλλεις). Έχει μεγάλη σημασία να νιώσουν ότι μπορούν να εκφράσουν και βαριά, δυσφορικά συναισθήματα και να εισπράξουν κατανόηση, εμπιστοσύνη, στοργή, αποδοχή και ανακούφιση. Προσέχουμε τι ακούνε γιατί δεν ισχύει ότι δεν αντιλαμβάνονται όσα νομίζουμε. Το παιδί θα κάνει τα αδύνατα δυνατά προκειμένου να υποστηρίξει τον σημαντικό άλλο δηλαδή το γονιό του, αν νιώθει ότι ο γονιός του χρειάζεται στήριξη, αναλαμβάνοντας έτσι ρόλους που του στερούν τη λειτουργικότητα και την ψυχική ανεξαρτησία του. Οι ενήλικες που φροντίζουν παιδί/α χρειάζεται να είναι οπλισμένοι με συνείδηση των προσωπικών ορίων τους, της ψυχολογικής πίεσης που βιώνουν οι ίδιοι και της θλίψης του παιδιού.
- όσο μικρότερος ηλικιακά είναι ο άνθρωπος τόσο λιγότερο ‘φιλτράρει’ τις υπερβολές των ΜΜΕ και των συνανθρώπων του. Συνεπώς, το παιδί τρομάζει ευκολότερα. Ιδανικά θα παρακολουθείτε ειδήσεις μόνο όταν δεν μπορούν να παρακολουθήσουν μαζί σας. Εξηγούμε ότι ο φόβος είναι φυσιολογικός και ότι μας βοηθάει να προσέχουμε.
- Φροντίζουμε να μην ενοχοποιούμε τα παιδιά με τον τρόπο μας (δηλαδή αν κάνεις αυτό θα κινδυνέψουμε όλοι). Απλά επαναλάβετε τις οδηγίες με ενθουσιασμό και εξηγήστε ότι δεν κολλάμε εύκολα, απλώς μειώνουμε τις πιθανότητες όσο πιο πολύ προσέχουμε. Πείτε ότι το να μένουμε σπίτι από μόνο του μας προστατεύει πολύ.
- Μην τα τρομάζετε αν ξεχνούν να κάνουν όλα όσα τους έχετε πει, αλλά βρείτε τρόπους να επιλύσετε προβλήματα. Για παράδειγμα, αν δεν πλένουν αρκετή ώρα τα χέρια τους, μπορούμε να καθιερώσουμε την επάλειψη με αντισηπτικό μετά από κάθε πλύσιμο.
- Το σημείο κλειδί είναι η ενημέρωση του γονιού με σκοπό την ενσυναίσθηση και εστιάζοντας στο μέλλον του παιδιού. Οι γονείς κάνουν το καλύτερο που μπορούν. Διατηρήστε μια σταθερή καθημερινότητα με τις υποχρεώσεις, το παιχνίδι κ την ξεκούραση. Να δίνετε απαντήσεις ξεκάθαρες και αληθινές, γιατί παρέχουν την αίσθηση της ασφάλειας και συνέπειας, αίσθηση που αποτελεί τη βάση για υψηλή εσωτερική συγκρότηση, στοχασμό, αυτορρύθμιση αυτοαποτελεσματικότητα και ενδοπροσωπικό έλεγχο. Εάν ανήκετε στις δυσκολεμένες οικογένειες οι οποίες είναι συναισθηματικά αποδεσμευμένες όπου το κάθε μέλος ασχολείται με τα δικά του θέματα, με περιορισμένο συναισθηματικό δεσμό ή υπερβολική δέσμευση με τα υπόλοιπα μέλη, έχετε το νου σας ότι προκαλείτε έντονο άγχος στα παιδιά, έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό τους, μη πίστη στις δυνάμεις τους, απόσυρση, αποδιοργάνωση και συχνά τα παιδιά δεν βρίσκουν νόημα. Για να αναπτυχθεί ο ενδοπροσωπικός έλεγχος χρειάζεται μίνιμουμ ευκαιριών και τον απαιτούμενο βαθμό ελευθερίας. Αυτό ισχύει για κάθε ηλικιακή αναπτυξιακή ομάδα. Oι γονείς χρειάζεται να αναγνωρίσουν και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους μέσα από τις διαπροσωπικές σχέσεις τους. Με αυτόν τον τρόπο το παιδί μαθαίνει μεγαλώνοντας σε ένα τέτοιο περιβάλλον να αποκτά συναίσθηση των συναισθηματικών του αναγκών. Αν οι γονείς αδυνατούν να αναγνωρίσουν τα συναισθήματα τους και τις ανάγκες τους, τότε δυσκολεύονται να τις ικανοποιήσουν, δεν αντλούν ευχαρίστηση από την κοντινοτητα και μαθαίνουν βιωματικά στο παιδί τους να δυσκολεύεται να εκφράσει αποτελεσματικά τα θέλω του και να αδυνατεί να αξιοποιήσει τις σχέσεις του με τους άλλους ως πηγή ανακούφισης και ικανοποίησης. Φροντίστε τα λόγια σας να συνάδουν με τα έργα σας Να δημιουργείτε Ευέλικτο κλίμα επικοινωνίας παρέχοντας Ελευθερία να συζητούν και τα παιδιά μαζί σας μέσα από διεξοδικό διάλογο και όχι από απότομες φωνές και κατηγορίες. Δώστε Χρόνο για συζήτηση ξανά κ ξανά για το ίδιο θέμα.
- Προσπαθήστε μέσα από τη συζήτηση να μάθετε κάτι καινούριο για το παιδί σας, αυτόν τον αναπτυσσόμενο οργανισμό.
, Γαλλικών 
, Ισπανικών 
, Ιταλικών 
, Κινέζικων 
